«Βρισκόμαστε τρία χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας. Βρισκόμαστε πολύ κοντά σε σταθμό Μετρό. Η δυνατότητα του χώρου αυτού να φιλοξενήσει 9 Υπουργεία θα οδηγήσει νομοτελειακά και στην οικονομική αναβάθμιση της περιοχής. Ταυτόχρονα, θα απελευθερωθούν πολλά ακίνητα στο κέντρο της πόλης, τα οποία θα μπορέσουν να αξιοποιηθούν για άλλους σκοπούς, τονώνοντας με αυτόν τον τρόπο συνολικά και την κτηματαγορά της Αττικής.»
Είναι τα λόγια του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, από τις εγκαταστάσεις της ΠΥΡΚΑΛ στον Υμηττό τις οποίες επισκέφθηκε στις 3 Απριλίου, ανακοινώνοντας αιφνιδιαστικά την απομάκρυνση των εναπομεινασών εγκαταστάσεων της πολεμικής βιομηχανίας και την μετατροπή του χώρου σε «κυβερνητικό πάρκο» που θα στεγάσει εννέα υπουργεία σε έναν ενιαίο χώρο.
«Δεδομένης της εξοικονόμησης πόρων από τη μεταφορά κρατικών υπηρεσιών, τα άμεσα και έμμεσα έσοδα από τα έργα και την εκμετάλλευση ακινήτων του Δημοσίου που θα απελευθερωθούν, η ανάπτυξη του πάρκου υπολογίζεται ότι θα οδηγήσει σε εξοικονόμηση 1 δισεκατομμυρίου ευρώ για τα δημόσια ταμεία σε βάθος 25 έως 30 ετών», σημείωσε ακόμα ο Κυριάκος Μητσοτάκης, τονίζοντας ότι το ύψος της επένδυσης – που θα πραγματοποιηθεί μέσω ΣΔΙΤ – αναμένεται να ανέλθει σε 250 εκατομμύρια ευρώ.
Η ανακοίνωση του κυβερνητικού σχεδίου, όπως ήταν φυσικό, συνοδεύτηκε και από ένα κοινής αισθητικής στα ιδιωτικά ή ΣΔΙΤ έργα βίντεο, όπου (κυβερνητικά, εν προκειμένω) στελέχη περπατούν αργά κοιτώντας προς τον ουρανό (το μέλλον) ενώ τα πλάνα από drone διαδέχονται μακέτες με πολύ πράσινο και γυαλί, «σήμα κατατεθέν» μιας στερεοτυπικής αντίληψης για την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα.
Για ποιο λόγο η κυβέρνηση αποφάσισε «ξαφνικά» την μεταφορά των εννέα υπουργείων στον Υμηττό;
Η εξοικονόμηση πόρων, την οποίαν σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα προβάλλουν τα κυβερνητικά στελέχη, είναι σίγουρα μία παράμετρος αλλά όχι η μοναδική ούτε η κύρια. Εξίσου (αν όχι περισσότερο) σημαντική παράμετρο αποτελεί η προσπάθεια να μεταφερθεί το διοικητικό κέντρο (ή τουλάχιστον ένα σημαντικό μέρος του) σε σημείο μη προσβάσιμο στους διαδηλωτές που συχνά πορεύονται προς κτήρια τα οποία αποτελούν κέντρα λήψης αποφάσεων ή τουλάχιστον υλική αποτύπωση της διαδικασίας αυτής.
Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Γιώργου Λιάλιου στην Οικονομική Καθημερινή της Κυριακής, η απομάκρυνση συγκεκριμένα των υπουργείων Ανάπτυξης και Οικονομικών αποσκοπεί ακριβώς σε αυτό, στην αποτροπή δηλαδή διαδηλώσεων στο κέντρο της Αθήνας. «Μια δεύτερη, πολιτική αυτή τη φορά, κινητήριος αφορά την (δηλωμένη πολλάκις δημόσια) επιθυμία απομάκρυνσης των υπουργείων Οικονομικών και Ανάπτυξης από το κέντρο. Η αιτία είναι οι διαδηλώσεις που συχνά γίνονται με επίκεντρο αυτά τα υπουργεία. Γι’ αυτό και, όπως αναφέρουν κυβερνητικές πηγές, τα δύο υπουργεία θα έχουν προτεραιότητα στο πλάνο μετακίνησης», διαβάζουμε στο σχετικό ρεπορτάζ (Οικονομική Καθημερινή της Κυριακής, 11-04-2021).
ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΟ FACEBOOK
Η απομάκρυνση από το κέντρο διοικητικών υπηρεσιών που βρίσκονται συχνά στο στόχαστρο διαδηλωτών δεν αποτελεί καινούργια ιδέα. Το υπουργείο Παιδείας βρίσκεται ήδη στη Νερατζιώτισσα, με τη μεταφορά του από τη Μητροπόλεως να λαμβάνει χώρα λίγα χρόνια μετά το φοιτητικό κίνημα του 2006-2007, περίοδος κατά την οποίαν η εν λόγω διοικητική δομή βρισκόταν τακτικά στο στόχαστρο των διαδηλωτών. Στην μεταφορά του ΥΠΕΠΘ άλλωστε αναφέρθηκε και ο ίδιος ο πρωθυπουργός από τον Υμηττό: «Αρκεί να δείτε το παράδειγμα του παλιού Υπουργείου Παιδείας, το οποίο όταν έφυγε από το κτίριο της Μητροπόλεως, μετετράπη σε ένα υπερσύγχρονο ξενοδοχείο. Το ίδιο ακριβώς θα μπορέσει να συμβεί και με μια σειρά από σημαντικά εμβληματικά κτίρια στο κέντρο της πόλης: αυτά τα κτίρια τα οποία είναι ιδιόκτητα κτίρια του Δημοσίου θα μπορέσουν να αξιοποιηθούν προς όφελος του Δημοσίου, ενώ τα κτίρια τα οποία είναι νοικιασμένα θα μπορέσουν να αποδοθούν σε άλλες χρήσεις.»
Με αυτή την αναφορά ο Κυριάκος Μητσοτάκης στην ουσία προεξόφλησε και το μέλλον που περιμένει τα άδεια από διοικητικές υπηρεσίες κτήρια, αλλά και το κέντρο της Αθήνας συνολικά. Όμως σε αυτό θα επανέλθουμε αργότερα. Προς το παρόν, ας ρίξουμε μια σύντομη ματιά στο παρελθόν της ιδέας περί απομάκρυνσης (μέρους) της διοίκησης από το κέντρο της Αθήνας.
Η ανάδυση του διοικητικού κέντρου και ο «εσωτερικός εχθρός»
Είναι οξύμωρο ότι ο λόγος για τον οποίον η Αθήνα μετατράπηκε από ένα ήσσονος σημασίας αστικό κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε πρωτεύουσα του ελληνικού έθνους-κράτους αποτελεί και τον λόγο που επί τουλάχιστον επτά δεκαετίες υπάρχουν σχέδια μεταφοράς του διοικητικού κέντρου σε τοποθεσία εκτός αθηναϊκού κέντρου. Στην επιλογή της Αθήνας ως πρωτεύουσας του νέου κράτους, τον 19ο αιώνα, η Ακρόπολη και ο Παρθενώνας διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο οίκος των Βίτελσμπαχ που ανέλαβε τη δημιουργία ενός «πρότυπου βασιλείου» στην Ανατολή, θέλησε εξαρχής να συνδέσει το μεγαλείο της βασιλικής αυλής με το κλέος των αρχαίων μνημείων της Αθήνας, απόφαση συνεπής εκτός των άλλων με τον ρομαντισμό της εποχής. Η Αθήνα άρχισε να μεγαλώνει λόγω της μετοίκησης σε αυτήν του διοικητικού μηχανισμού του νέου κράτους, ενώ μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα στην πρωτεύουσα συνέρρεαν ευέλπιδες νέοι που φιλοδοξούσαν να σταδιοδρομήσουν στον διοικητικό μηχανισμό.
Ακριβώς όμως λόγω αυτής της διαδικασίας, η Αθήνα μετατράπηκε και στο επίκεντρο των πολιτικών ζυμώσεων, διεκδικήσεων και κινητοποιήσεων του 19ου αιώνα. Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου, με την εμφάνιση του εργατικού κινήματος και τη συρροή δεκάδων χιλιάδων προσφύγων από τη Μικρά Ασία, η Αθήνα μεταμορφώθηκε σε μια από τις μεγαλύτερες πόλεις των Βαλκανίων, της οποίας η μοίρα έμελλε να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο όχι μόνο για τις εγχώριες αλλά και για τις διεθνείς εξελίξεις. Ο λόγος βεβαίως για τη σύγκρουση του Δεκέμβρη του 1944 μεταξύ του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και των αντικομμουνιστικών – φιλομοναρχικών εγχώριων δυνάμεων από κοινού με τους Βρετανούς. Στον απόηχο των Δεκεμβριανών και μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, τέθηκε επί τάπητος το ζήτημα της αναμόρφωσης της Αθήνας κατά τρόπο που να καθιστά άτρωτο από τον «εσωτερικό εχθρό»: Τον ίδιο τον πληθυσμό της πόλης.
Μέγαρα, Τατόι και… λαρισα: Σχέδια επί χάρτου για διοίκηση εκτός κέντρου
Όπως εύγλωττα έθετε το ζήτημα ο διευθυντής του πολεοδομικού γραφείου του Δήμου Αθηναίων, Κωνσταντίνος Μπίρης, ο οποίος το 1945 εξέδωσε το «Σχέδιο Ανασυγκροτήσεως Πρωτευούσης», το διοικητικό κέντρο έπρεπε να συγκεντρωθεί σε έναν συγκεκριμένο χώρο καθώς (και) τότε επικρατούσε «διασπορά όχι μόνον των υπουργείων αλλά και των τμημάτων του κάθε υπουργείου, σε τυχαίες και μοιραίες θέσεις και σε οποιοδήποτε κτίριο» με αποτέλεσμα αφού «το περιβάλλον εμπνέει ασυναίσθητα τη συνείδηση στον άνθρωπο, η ίδια διασπορά και διαφορά αντιλήψεως να χαρακτηρίζει την υπαλληλική συνείδηση. Η αντίληψη ότι όλοι υπηρετούν έναν ενιαίο οργανισμό που πρέπει να λειτουργεί κατά έναν απόλυτα συντονισμένο ρυθμό δεν υπάρχει». Έτσι λοιπόν οι υπάλληλοι του κρατικού μηχανισμού αισθάνονται την εργασία τους «σαν μια φάση της ζωής τους κι όχι σαν ένα υψηλότερο λειτούργημα. Αισθάνονται πως ανήκουν σε ένα επάγγελμα από τα πολλά στα οποία ασχολούνται οι άνθρωποι των πόλεων και όχι σε έναν πολιτικό στρατό, που ρυθμίζει και υπηρετεί τη λειτουργία του Κράτους». (Η αναφορά παρατίθεται στο: «Πολεοδομία και δημόσια τάξη: Αθήνα, οχυρωμένη πόλη», διάλεξη φοιτητών του ΕΜΠ το 1977. Τα ονόματα δεν σώζονται). Ο Κ. Μπίρης εισηγούταν την μεταφορά του διοικητικού μηχανισμού από το κέντρο της Αθήνας στα Μέγαρα, τα οποία θα μετατρέπονταν σε συγκοινωνιακό κόμβο με λιμάνι, αεροδρόμιο, οδικές και σιδηροδρομικές αρτηρίες.
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν υπήρξαν πολλές ακόμα προτάσεις για μεταφορά διοικητικών υπηρεσιών εκτός κέντρου. Τη δεκαετία του 1970 προτάθηκε ως διοικητικός κόμβος η περιοχή του Τατοΐου, ενώ πιο πρόσφατα υπήρξαν προτάσεις ακόμα και για πλήρη αποκέντρωση, με μεταφορά υπουργείων, όπως το Αγροτικής Ανάπτυξης εκτός Αθήνας, ενδεχομένως στη Λάρισα. Τη δεκαετία του 2000 στο δημόσιο διάλογο τέθηκε ακόμα και η μεταφορά της Βουλής εκτός κέντρου. Για μια σειρά από λόγους, πέραν της μετακίνησης του υπουργείου Παιδείας κανένα άλλο σχέδιο δεν προχώρησε.
Τσιμέντο στον Υμηττό, «μαύρη τρύπα» στο κέντρο
Επιστρέφοντας στο 2021 έχοντας πλέον υπόψιν μας το ιστορικό πλαίσιο πίσω από την πρόταση δημιουργίας «κυβερνητικού πάρκου» στην ΠΥΡΚΑΛ, ας δούμε δύο ακόμα παραμέτρους της εξαγγελίας για μεταφορά κομβικών τομέων της δημόσιας διοίκησης εκτός κέντρου.
ΒΡΕΙΤΕ ΜΑΣ ΣΤΟ INSTAGRAM
Πρώτη παράμετρος, οι αλλαγές που θα επιφέρει στην γειτονιά του Υμηττού η μεταφορά των εννέα υπουργείων. Σύμφωνα με τον Κυριάκο Μητσοτάκη, η κίνηση αυτή θα οδηγήσει «νομοτελειακά» στην αναβάθμιση της περιοχής. Η δραστήρια «Αριστερή Παρέμβαση Πολιτών Βύρωνα» όμως καλεί τους πολίτες της περιοχής να σκεφτούν «το κυκλοφοριακό χάος στους δρόμους πέριξ της ΠΥΡΚΑΛ και όχι μόνο, το τσιμέντο που θα πέσει για να στεγαστούν τα 9 Υπουργεία, οι 4 άλλοι κρατικοί φορείς και οι χιλιάδες εργαζόμενοι. Και όλα αυτά σε μια πόλη που την πνίγει το μπετόν», επαναφέροντας το πάγιο αίτημα κατοίκων της περιοχής, να μετατραπούν οι εγκαταστάσεις σε «πάρκο υψηλού πρασίνου με πολιτιστικούς χώρους, μικρές αθλητικές εγκαταστάσεις και Μουσείο».
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος όμως δεν βρίσκεται στον Υμηττό αλλά στο ίδιο το αθηναϊκό κέντρο. Όπως σημειώνει ο Γιώργος Λιάλιος στο ρεπορτάζ του (Οικονομική Καθημερινή της Κυριακής, 11 Απριλίου 2021) «δεν έχει συνυπολογιστεί η επίπτωση της απομάκρυνσης σημαντικών χρήσεων με τόσες χιλιάδες εργαζόμενους και επισκέπτες από το κέντρο της Αθήνας. Σε ανάλογες περιπτώσεις (πολύ μικρότερης κλίμακας) δημιουργήθηκαν ‘’μαύρες τρύπες’’ στο κέντρο για χρόνια, κάποιες από τις οποίες (ιδίως στις περιοχές κάτω από την Ομόνοια) χρειάστηκαν πολλά χρόνια να κλείσουν ή επιδείνωσαν την ήδη δύσκολη κατάσταση».
Είναι ευνόητο ότι η μεταφορά «βαρέων» διοικητικών δομών εκτός κέντρου, θα συμπαρασύρει μια σειρά επιχειρήσεων, από καφετέριες και «τυροπιτάδικα» μέχρι καταστήματα χαρτικών και «φωτοτυπάδικα». Είναι δυνατόν οι χρήσεις αυτές να διατηρηθούν από τη δημιουργία νέων ξενοδοχείων (πόσων ακόμα;) στο κέντρο; Ή τα real estate όνειρα για τουριστικό el dorado στο κέντρο της πρωτεύουσας, πέρα από τον πόλεμο κατά των πραγματικών κατοίκων της πόλης (εργαζομένων, νέων, προσφύγων – μεταναστών), θα ξεθωριάσουν σαν την μπογιά του «Μεγάλου Περιπάτου» στην άσφαλτο της Πανεπιστημίου και θα απονεκρωθούν σαν τις ψευδοπιπεριές στις ζαρτινιέρες;
«(Η μεταφορά εννέα υπουργείων στην ΠΥΡΚΑΛ) δεν θα είναι καταστροφική μόνο για την περιοχή για την οποία προορίζεται το νέο ‘’κυβερνητικό πάρκο’’, αλλά και για αυτή από την οποία θα εκδιωχθούν οι δημόσιες υπηρεσίες των υπουργείων, το κέντρο της Αθήνας», τονίζει η Αριστερή Κίνηση Εργαζομένων Αρχιτεκτόνων (ΑΚΕΑ).
«Η πρόθεση δεν είναι άλλη από τη μετατροπή των κτιρίων που θα εκκενωθούν σε εγκαταστάσεις τουριστικής χρήσης, όπως μεγάλης κλίμακας ξενοδοχεία. Πρόκειται λοιπόν για ακόμα ένα καίριο βήμα προς την απόλυτη τουριστικοποίηση του κέντρου της πρωτεύουσας, την εκδίωξη των χρήσεων που εξυπηρετούν τις ανάγκες των κατοίκων και εργαζόμενων σε αυτό και μετατροπή του σε ένα εξευγενισμένο θέρετρο-θεματικό πάρκο. Η φύση του κλάδου του τουρισμού και η αυξημένη ευαισθησία του στις διακυμάνσεις της αγοράς, καθώς και η δυσκολία της επιστροφής χρήσεων κατοικίας κάπου απ’ όπου έχουν εκδιωχθεί, καθιστούν αυτή τη λογική εν δυνάμει μακροχρόνια καταστροφική», προσθέτει σε σχετική ανακοίνωση, επισημαίνοντας εκτός των άλλων ότι «η μεταφορά των υπουργείων από το κέντρο της Αθήνας στον δήμο Δάφνης-Υμηττού αποτελεί μια προσπάθεια αύξησης της απόστασης μεταξύ των κρατικών κέντρων λήψης αποφάσεων και των πολιτών που αυτές αφορούν. Πρόκειται για ακόμα μια απόπειρα θωράκισης της εξουσίας απέναντι στη λαϊκή βούληση και τις αντιδράσεις της.»
Θα προχωρήσει τελικά η «οχύρωση» του διοικητικού μηχανισμού σε τόπο μη προσεγγίσιμο από τους κατοίκους μιας πόλης που από διοικητικό κέντρο μετατράπηκε σε μια δυναμική μητρόπολη άνω των 3.000.000 κατοίκων; Άγνωστο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι, όπως συμβαίνει συνήθως σε αντίστοιχες περιπτώσεις, τα φίλτρα του instagram στα προωθητικά βίντεο τέτοιων σχεδιασμών και οι ιλουστρασιόν μακέτες κρύβουν κάτι περισσότερο από τις ατέλειες της πραγματικής ζωής.
Γιώργος Μουρμούρης
giorgismour@yahoo.gr
Twitter: GeorgeMourmour2