Με αφορμή την Διεθνή Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος πριν από λίγες μέρες (27 Ιανουαρίου), θυμόμαστε ένα από τα κατά γενική ομολογία πιο επιτυχημένα – τουλάχιστον από άποψη δημοφιλίας – anime όλων των εποχών, το Attack on Titan, διανύει την τέταρτη και τελευταία του σεζόν.
Σε μια πρώτη ανάγνωση είναι ένα action-horror drama (έχει χαρακτηριστεί ως το γιαπωνέζικο Walking Dead). Η πλοκή εκτυλίσσεται σε ένα φανταστικό μεσαιωνικό ευρωπαϊκό βασίλειο το οποίο έχει χτίσει τείχη καθώς έξω από αυτά παραμονεύουν οι τιτάνες. Οι τιτάνες είναι γκροτέσκα ανθρωπόμορφα πλάσματα τεράστιου μεγέθους, τρέφονται με ανθρώπους και δεν έχουν συνείδηση ή λογική. Υπάρχει ωστόσο και ένας μικρός αριθμός τιτάνων με ειδικές ικανότητες οι οποίοι έχουν ανθρώπινη νοημοσύνη. Η ιστορία ξεκινάει όταν το βασίλειο δέχεται επίθεση από τιτάνες η οποία μεταξύ άλλων έχει ως αποτέλεσμα να χάσει ο μετέπειτα πρωταγωνιστής, ο μικρός Eren Jaegar, το σπίτι και την μητέρα του. Στην συνέχεια ο Eren θα καταταχτεί στον στρατό προκειμένου να πάρει εκδίκηση από τους τιτάνες που σκότωσαν την μητέρα του.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο όμως ο δημιουργός του σύμπαντος του Attack on Titan (ο συγγραφέας του manga στο οποίο βασίστηκε το anime δηλαδή), ο Hajime Isayama, όχι απλά δεν αποφεύγει να κάνει πολιτικό σχόλιο αλλά μας παραδίδει στην ουσία μια οπτικοποιημένη – σε ανατριχιαστικό βαθμό – εκδοχή της φιλοσοφίας του Ναζί θεωρητικού και νομικού, Carl Smitt.
Ο Schmitt εκκινώντας από την φιλοσοφική αντίληψη του Thomas Hobbes, ο οποίος πίστευε ότι οι άνθρωποι είναι από την φύση τους λειτουργούν αποκλειστικά με εγωιστικά κριτήρια ενώ η σύγκρουση και η εχθρότητα είναι η φυσική τους κατάσταση προχώρησε στην διατύπωση της διάκρισης φίλου και εχθρού. Πρόκειται για μια έννοια που για να κατανοηθεί πρέπει να ιδωθεί από την κυριολεκτική υπαρξιακή της διάσταση. Σύμφωνα με τον Schmitt: «Εχθρός δεν είναι λοιπόν ο ανταγωνιστής ή ο αντίπαλος γενικά. Εχθρός δεν είναι επίσης ο ιδιωτικός αντίπαλος για τον οποίο κανείς έχει αισθήματα μίσους. Εχθρός μπορεί να υπάρχει μόνο όταν μία μαχόμενη ολότητα ανθρώπων βρίσκεται αντιμέτωπη με μια άλλη ακριβώς τέτοια ολότητα. Εχθρός είναι αποκλειστικά ο δημόσιος εχθρός, διότι καθετί το οποίο αναφέρεται σε μια τέτοια ολότητα ανθρώπων, ειδικά σε ένα ολόκληρο έθνος, γίνεται δημόσιο.»
Η έννοια του εχθρού είναι σημαντική ώστε να μπορέσει η εξουσία να δημιουργήσει ένα αφήγημα, μία απειλή γύρω από την οποία θα μπορέσει να εδραιωθεί. Για την αντιμετώπιση του ο εκάστοτε κυρίαρχος έχει το δικαίωμα να επιβάλει μία κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην οποία βασικά δικαιώματα και ελευθερίες καταργούνται. Για να πιάσουμε ιστορικά παραδείγματα, το ναζιστικό καθεστώς είναι το πιο χαρακτηριστικό για το πως δαιμονοποίησε Εβραίους, Ρομά κλπ, ενώ κομβικό σημείο για την επιβολή της κατάστασης έκτακτης ανάγκης αποτέλεσε ο εμπρησμός του Reichstag από τους ίδιους τους Ναζί.
Στο Attack on Titan, η κοινωνία των ανθρώπων μέσα στα τείχη είναι μια κοινωνία άγριων ανισοτήτων σε όλα τα επίπεδα. Ενδεικτικά σε όσο πιο ανώτερη κοινωνική τάξη ανήκεις τόσο πιο μακριά μένεις από τα εξωτερικά τείχη του βασιλείου, άρα κινδυνεύεις και λιγότερο από τους τιτάνες. Λόγω της συνεχούς απειλής των τιτάνων η κοινωνία των ανθρώπων βρίσκεται σε μια διαρκή κατάσταση εκτάκτης ανάγκης και κυβερνάται από ένα έντονα στρατιωτικοποιημένο αυταρχικό καθεστώς. Το γεγονός ότι οι τιτάνες μοιάζουν με ανθρώπους όμως μας κάνει να σκεφτούμε ότι ίσως δεν είναι απαραίτητα τα τέρατα που μας έχουν παρουσιάσει αλλά μία αντανάκλαση για το πως βλέπουμε τον «Άλλο» ο οποίος θέλει να καταστρέψει τα ήθη και τις αξίες μας. Μπορούμε σχετικά εύκολα να δούμε τους παραλληλισμούς με την Γερμανία της δεκαετίας του 1930 (πολλά ονόματα είναι γερμανικά) ενώ ακόμα τα openings βρίθουν από μιλιταρισμό. Όσο η ιστορία εξελίσσεται ωστόσο και αποκαλύπτονται οι πραγματικές αιτίες του προβλήματος των ανθρώπων του Attack on Titan, τόσο αποχρωματίζονται ηθικά όσα είχαμε δει μέχρι στιγμής για να φτάσουμε στο τέλος στην σμιτιανή διάκριση φίλου και εχθρού (αυτό το τελευταίο ίσως δεν βγάζει ιδιαίτερα νόημα για όσους δεν το έχουν δει αλλά θα αποφύγω τα spoilers).
Σε καμία περίπτωση όμως ο Isayama δεν εξιδανικεύει τον φασισμό και τον πόλεμο. Αν και η οπτική του είναι απαισιόδοξη, καθώς φαίνεται να υιοθετεί σε έναν βαθμό την και φιλοσοφική αντίληψη του Thomas Hobbes, ο οποίος πίστευε ότι οι άνθρωποι είναι από την φύση τους λειτουργούν αποκλειστικά με εγωιστικά κριτήρια, αυτό το οποίο βγαίνει σαν τελικό συμπέρασμα είναι ότι αν η ανθρωπότητα δεν ξεφύγει από αυτήν της την κατάσταση τότε οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές για την ίδια.
Αν λοιπόν θέλετε να δείτε ένα anime το οποίο συνδυάζει εξαιρετικό σχέδιο, πλούσιο character building και καταιγιστικό ρυθμό με βαθύ φιλοσοφικό και πολιτικό προβληματισμό το Attack on Titan είναι μία καλή ιδέα ακόμα και αν δεν έχετε ξαναδεί ποτέ anime στην ζωή σας (εμένα προσωπικά ήταν το δεύτερό μου).