*στο εξώφυλλο η αντίφα οπαδική κουλτούρα, με την κλωτσιά του Ερίκ Καντονά σε φασίστα σε οπαδό της Κρίσταλ Πάλας ο οποίος του επιτέθηκε με ρατσιστικά σχόλια κατά την διάρκεια της αποχώρησής του από το γήπεδο το 1995*
Μερικές σκέψεις για την οπαδική κουλτούρα μετά την δολοφονία του Άλκη στην Θεσσαλονίκη.
Πριν ξεκινήσει αυτό το άρθρο, θέλω να διευκρινίσω πως το ποδόσφαιρο αποτελεί απ’ όσο θυμάμαι τον εαυτό μου μεγάλο κομμάτι της καθημερινότητάς μου. Μου αρέσει γενικά η οπαδική κουλτούρα, τα γεμάτα και ζωντανά γήπεδα, τα καπνογόνα, τα πανό, τα συνθήματα. Δεν θα ξεχάσω την πρώτη φορά που πήγα στο γήπεδο του Ολυμπιακού, το Γεώργιος Καραϊσκάκης, για να δω τον Ριβάλντο και τον Τζιοβάνι πριν από 17 χρόνια ενώ μέχρι και σήμερα θα χαρώ το ίδιο μετά από κάθε μεγάλη νίκη της ομάδας μου. Ξέρω ότι δεν υπάρχει λογική και ορθολογισμός απαραίτητα σε αυτό το συναίσθημα. Και δεν θα βρεις έτσι κι αλλιώς πολύ από αυτά στην οπαδική κουλτούρα.
Για ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας το γήπεδο αποτελούσε ιστορικά ένα πεδίο εκτόνωσης ειδικά για τα πιο περιθωριακά τμήματα της εργατικής νεολαίας. Ωστόσο ενώ από την μία η κερκίδα διαθέτει μια σημαντική διάσταση συλλογικοποίησης (ποιος δεν έχει δει εικόνες από πέταλα γεμάτα ημίγυμνους τύπους που επί ενενήντα λεπτά δεν σταματάνε να φωνάζουν και να πηγαίνουν πάνω κάτω), υπάρχει μια δεύτερη διάσταση εξίσου σημαντική αυτή του ανταγωνισμού έναντι όλων και του πάνω απ’ όλα η ομάδα. Η αντίληψη πως οι οπαδοί άλλων ομάδων είναι «εχθροί» και «αλλόθρησκοι» ενώ η μόνη τους διαφορά από εμάς είναι ότι φοράνε ένα κασκόλ άλλου χρώματος. Πρόκειται για ένα μοτίβο που αποτελεί βασικό πυρήνα κάθε είδους πατριωτισμού και εθνικισμού. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που το γήπεδο αποτελεί μεγεθυντικό φακό για φαινόμενα όπως ο σεξισμός, ο ρατσισμός και η ομοφοβία που πάνε πακέτο συνήθως με την ακροδεξιά και τα οποία είναι μεν υπαρκτά φαινόμενα στην κοινωνία συνολικά αλλά η κερκίδα είναι πάντα προνομιακό πεδίο για την αναπαραγωγή τους.
Υπάρχει σε μεγάλο βαθμό διάχυτη μία αντίληψη ότι οι αιτίες της οπαδικής βίας μπορούν να αποδοθούν στην εμπορευματοποίηση του σύγχρονου ποδοσφαίρου. Και πράγματι είναι ένας παράγοντας που έχει παίξει ρόλο σε πολύ μεγάλο βαθμό. Είναι γνωστό ότι οι μεγάλες ποδοσφαιρικές ομάδες είναι ανώνυμες εταιρίες οι οποίες ανήκουν σε επιχειρηματίες οι οποίοι κατά βάση αποσκοπούν έμμεσα να αντλήσουν οφέλη από αυτές καθώς ειδικά στην Ελλάδα μάλλον θα χάσεις παρά θα βγάλεις χρήματα από την ιδιοκτησία μίας ομάδας. Λόγω της δημοφιλίας όμως του αθλήματος αυτό το οποίο θα χάσουν βραχυπρόθεσμα σε χρήματα θα το κερδίσουν σε πολύτιμη επιρροή ειδικά αν αυτό εξυπηρετεί μακροχρόνια επιχειρηματικά σχέδια. Παράλληλα είναι σύνηθες φαινόμενο να υπάρχουν οικονομικά και όχι μόνο πάρε δώσε από τις διοικήσεις με τους συνδέσμους για να εξασφαλιστεί ο έλεγχός τους. Ωστόσο όλα αυτά είναι μία πτυχή του φαινομένου.
Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι οι οπαδοί είναι απαραίτητα ακροδεξιοί ή φασίστες στο σύνολό τους. Έχουν υπάρξει κρίσιμες κοινωνικές καμπές που αποτέλεσαν μαχητικά τμήματα κοινωνικών συγκρούσεων (χαρακτηριστικά παραδείγματα η Αραβική Άνοιξη ή οι διαδηλώσεις για το πάρκο Γκεζί στην Κωνσταντινούπολη όπου οπαδοί της Μπεσίκτας, της Γαλατασαράι και της Φενερμπαχτσέ παραμέρισαν της διαφορές τους και κατέβηκαν από κοινού στον δρόμο. Και για να μην πάμε τόσο μακριά θυμόμαστε όλοι την μεγάλη περσινή διαδήλωση κατά της αστυνομικής βίας στην Νέα Σμύρνη) Αλλά οι ίδιοι άνθρωποι δυστυχώς που μπορεί την μία φορά να σηκώσουν στο γήπεδο ένα πανό για τον Αλέξη και τον Παύλο, την άλλη με την ίδια ευκολία θα κάνουν την βρώμικη δουλειά για τα συμφέροντα του προέδρου τους.
Τίθεται λοιπόν το ερώτημα : Αν θεωρητικά έφευγε από την εξίσωση η εμπορευματική διάσταση του αθλητισμού θα εξαλειφόταν και το ζήτημα της οπαδικής βίας; Για μένα η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι αρνητική κατ’ αρχήν γιατί οι αιτίες τις βίας είναι αρκετά πιο βαθιές, πατάνε μεν σε ευρύτερα κοινωνικά προβλήματα αλλά είναι δυστυχώς και οργανικό κομμάτι του ανταγωνισμού ο οποίος είναι και συγκροτητικό στοιχείο σ’ ένα βαθμό και του αθλητισμού. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι πρέπει να καταργήσουμε κάθε δημοφιλές ομαδικό άθλημα. Κάτι τέτοιο είναι ανέφικτο ακόμα και αν ήθελε κανείς να το κάνει. Αντίθετα αυτό που έχει ένα νόημα είναι να ενισχύσουμε την συλλογική διάσταση. Υπάρχουν άπειρες ιστορίες για το πως το ποδόσφαιρο έχει αποτελέσει συνδετικό κρίκο και παράγοντα συλλογικοποίησης γύρω από γειτονιές, μικρές κοινότητες σε όλο τον κόσμο κλπ ή για το πώς έχει βγάλει τον καλύτερο εαυτό μας σε άλλες περιπτώσεις. (Υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ στο Netflix, το “Sunderland ‘till I die” για όποιον θέλει να πάρει μια ιδέα από την βρετανική ποδοσφαιρική κουλτούρα και εννοείται το αριστουργηματικό Ted Lasso στο Apple TV+ που χάρισε και την πρόσφατη Χρυσή Σφαίρα στον Jason Sudeikis).
Το αν είναι ρεαλιστικό να υπάρξει ένα τέτοιο ποδόσφαιρο είναι κάτι που μένει να το δούμε.