«Ο μισθός Μαΐου θα καταβληθεί στις 22 του μηνός και από τον μήνα Ιούνιο και στο εξής, οι μισθοί θα καταβάλλονται στις 24 του μηνός. Ελληνικό, 2/4/1992.»
…………………………………
Ο χειμωνιάτικος ήλιος έλουζε από την πλευρά του Σαρωνικού όσα από τα μεγάλα ρετρό γράμματα της Olympic Catering έχουν απομείνει στα άλλοτε γραφεία της. Πίσω μας, ο «ελάσσων ή άνυδρος» Υμηττός χαμηλώνει για να βουτήξει στο Αιγαίο. Μπροστά μας, το ραντάρ της ΕΜΥ συνεχίζει να σαρώνει τον ορίζοντα, είκοσι χρόνια μετά την μεταφορά του αεροδρομίου της Αθήνας από το Ελληνικό στα Σπάτα.
Στον κάτω όροφο, υποκλινόμενα στην αυτοσχέδια γκαλερί street art, βιβλία αρχείων της εταιρείας βρίσκονται πεταμένα ανοιχτά σε τυχαίες σελίδες με ημερομηνίες του 1992. Από την πρόσφατη βροχή λίμνες στο δάπεδο μεγαλώνουν λίγο-λίγο με σταγόνες από την οροφή: Το νερό έχει ήδη νικήσει το τσιμέντο.
Ελληνικό: Οδοιπορικό στο όριο του αστικού κενού
Τα παλιά γραφεία της Olympic Catering βρίσκονται στο ανατολικό όριο της προς ανάπλαση έκτασης του Ελληνικού, αρκετά κοντά στη λεωφόρο Βουλιαγμένης. Με τρεις μεγάλους χώρους σε τρία επίπεδα και ελεύθερη πρόσβαση, τις δύο δεκαετίες που η θορυβώδης βιομηχανία των αεροπορικών μεταφορών εδράζεται πλέον στην άλλη πλευρά του Υμηττού, ο χώρος ποτέ δεν ερήμωσε.
Ελληνικό: Οδοιπορικό στο όριο του αστικού κενού
«Ενώ έβλεπα συχνά το κτήριο, λόγω της χρήσης των γύρω χώρων για περπάτημα ή τρέξιμο, δεν είχα επιχειρήσει να πάω να το δω από κοντά», μας λέει ο Γιώργος Κιούσης, αρχιτέκτονας, κάτοικος της περιοχής και τακτικός επισκέπτης, τους τελευταίους μήνες, του εγκαταλελειμμένου κτηρίου. «Εν τέλει πριν έναν χρόνο περίπου πήρα την απόφαση να μπω και ανακάλυψα έναν τεράστιο πολιτισμικό πλούτο της street art και του graffiti. Εκείνη την περίοδο λόγω ενός θέματος υγείας δεν μπορούσα να πηγαίνω συχνά αλλά από το καλοκαίρι μέχρι και σήμερα πηγαίνω και παρατηρώ. Τον τελευταίο καιρό έχω αρχίσει να μαζεύω και πιο προσεκτικά φωτογραφικό αρχείο. Αρχικά ήμουν απλά εντυπωσιασμένος με τις εικόνες και το περιβάλλον που δημιουργούταν αλλά πλέον θεωρώ πως οφείλει να γίνει και για αρχειακούς λόγους αυτή η δουλειά σε περίπτωση κατεδάφισης. Θεωρώ πως αυτό το κτήριο είναι μια πραγματική ευκαιρία να κατανοήσουμε και αγκαλιάσουμε την urban αισθητική και το street art. Επίσης δίνει πολλές δυνατότητες για άλλες έκφρασης urban τεχνών, όπως βίντεο, χορό, εκθέσεις, εγκαταστάσεις και φωτογραφία.»
Ελληνικό: Οδοιπορικό στο όριο του αστικού κενού
Ο Γιώργος είναι γέννημα-θρέμμα Σουρμενιώτης. «Ζω εδώ πρακτικά από όταν γεννήθηκα», μας λέει. «Αν και τυπικά έμενα στην Άνω Γλυφάδα μέχρι να πάω στο Γυμνάσιο, στην ουσία τις περισσότερες ώρες της μέρας μου τις περνούσα στο Ελληνικό. Εκεί ήταν τα σχολεία μου από το Δημοτικό μέχρι το Λύκειο και πάντα μετά το σχολείο έμενα αρκετές ώρες στο σπίτι της γιαγιάς και του παππού. Η γιαγιά και ο παππούς ήταν πρόσφυγες από τον Πόντο που ζήσαν όλες τις μεταβολές της περιοχής και μάλιστα η πρώτη τους κατοικία ήταν μέσα στον χώρο του αεροδρομίου όταν την δεκαετία του ’20 εκεί είχε δημιουργηθεί ο προσφυγικός οικισμός του Χασανίου.»
ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΟ FACEBOOK
Τον ρωτάμε αν θυμάται το αεροδρόμιο σε λειτουργία. «Η αλήθεια είναι ότι δεν έχω πολλές μνήμες από την λειτουργία του αεροδρομίου, στο μυαλό μου είναι μόνο πολύ θολές εικόνες, αλλά θυμάμαι πολύ έντονα όλη την περίοδο μετά το κλείσιμο του αεροδρομίου», μας απαντά. «Η περιοχή έχει μεταλλαχθεί και μεταλλάσσεται ακόμη δραστικά. Το πρώτο βήμα ήταν η οικιστική ανάπτυξη. Μετά το κλείσιμο του αεροδρομίου και άρα την μετατόπιση της όχλησης που έφερε σαν υποδομή, το Ελληνικό ουσιαστικά μετατράπηκε σε ένα θελκτικό προάστιο για να μένει μια τυπική οικογένεια. Σύνδεση με την Αθήνα μέσω της Λεωφόρου Βουλιαγμένης, κοντά στην θάλασσα και με τιμές πολύ πιο προσιτές από την Γλυφάδα ή την Βούλα.
Ελληνικό: Οδοιπορικό στο όριο του αστικού κενού
»Επόμενο βήμα στον μετασχηματισμό της περιοχής, όχι τόσο της οικιστικής αλλά των υποδομών, ήταν η περίοδος των Ολυμπιακών Αγώνων. Το αθλητικό κέντρο του αγίου Κοσμά αλλά και οι υπόλοιπες εγκαταστάσεις γύρω του είναι ακόμα ο τόπος προπόνησης των εθνικών ομάδων. Ο Άγιος Κοσμάς είναι η παραθαλάσσια περιοχή. Αυτός ο τόπος έχει μεγάλο ενδιαφέρον εντάσεων και μετασχηματισμών. Εκεί στεγάζονται ουσιαστικά οι αθλητικές υποδομές αλλά σε σύγκρουση με τη νυχτερινή διασκέδαση και τα κυκλώματά της. Τα νυχτερινά κέντρα της παραλιακής, ήταν είναι και θα είναι μία μεγάλη πληγή της περιοχής με πολλές κοινωνικές αλλά και χωρικές επιπτώσεις. Επίσης το παραλιακό μέτωπο του Ελληνικού ήταν ο τόπος υλοποίησης ενός μεγάλου αγώνα για την πρόσβαση στην παραλία, ο οποίος εν τέλει οδήγησε στην ανοιχτή δημοτική πλαζ Ελληνικού η οποία συγκρούστηκε με τις νυχτερινές χρήσεις του χώρου και κατάφερε να δώσει στον κόσμο της περιοχής μία σημαντική κατάκτηση. Πλέον δυστυχώς ενώ είναι ανοιχτή δεν υπάρχει (σκόπιμα) καμία υποδομή για την συντήρηση του χώρου με αποτέλεσμα την διαρκή υποβάθμισή του.»
[Από την οροφή του πρώτου επιπέδου κρέμονται οι βάσεις των λαμπτήρων και τα τμήματα του συστήματος εξαερισμού που έχουν ξεμείνει, δημιουργώντας μια απόκοσμη εικόνα].
Ελληνικό: Οδοιπορικό στο όριο του αστικού κενού
«Επόμενη κομβική μεταβολή είναι η δημιουργία του τερματικού σταθμού του μετρό. Ο σταθμός πέρα από την όχληση αλλά και την κινητικότητα που έδωσε στην οικιστική περιοχή του δήμου επέφερε και διάφορες αλλαγές στην τοπική αγορά. Πλέον έχουν αρχίσει να δεσπόζουν μεγάλες αλυσίδες και όχι μικρά τοπικά μαγαζιά, που ωστόσο κρατάνε ακόμα ένα σεβαστό μέρος της τοπικής αγοράς λόγω του χαρακτήρα της γειτονιάς που ακόμα τα συντηρεί», συνεχίζει ο Γιώργος.
«Τελικό στάδιο μεταβολής είναι τα σχέδια της επένδυσης του Ελληνικού. Αρχικά έχει αρχίσει μία κίνηση στην αγορά ακινήτων, με πολυτελή κτήρια να περιβάλλουν ήδη τα όρια της επένδυσης. Αλλά κυρίως ο αποκλεισμός, η περίφραξη και η σταδιακή εκκένωση διάφορων χώρων έχει δημιουργήσει ένα άτυπο Zoning στην περιοχή ανάμεσα στην λεωφόρο Βουλιαγμένης και τα όρια της επένδυσης. Πρώτη ζώνη είναι η διαρκώς αναβαθμιζόμενη οικιστική ζώνη, η οποία φέρει και μία αναβάθμιση παράλληλα των μικρών δημοσίων χώρων που περιβάλει. Η Τρίτη ζώνη είναι στην ουσία ένα αστικό κενό. Μεγάλες εκτάσεις με διάφορες εγκαταλελειμμένες υποδομές μέσα οι οποίες είναι περιφραγμένες και περιφρουρημένες.
»Πέρα από το ίδιο το αεροδρόμιο και τις ολυμπιακές εγκαταστάσεις, πρόκειται και για υποδομές μικρότερης κλίμακας που άδειασαν λόγω τις επένδυσης. Οι βασικότερες είναι: Το πρώην ΑΤ Ελληνικού και το κέντρο κράτησης που είχε μέσα, το πρώην στρατόπεδο της Αεροπορίας και τέλος κάποιες υποδομές που είχαν μείνει από την πρώην αμερικανική βάση. Μέχρι πρόσφατα λειτουργούσαν στην περιοχή το Μητροπολιτικό Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού, ο Σύλλογος Ποντίων Σουρμένων, το πολιτιστικό κέντρο του παλιού δήμου Ελληνικού, το πρώην Δημαρχείο του δήμου Ελληνικού και τέλος κάποια γήπεδα Baseball και Softball που ήταν ανοιχτοί χώροι άθλησης με συχνή χρήση από κόσμο και ομάδες. Ανάμεσα στις δύο βρίσκεται η Δεύτερη ζώνη, ένας μεταβατικός χώρος με μεγάλο ενδιαφέρον.»
[Στην καρδιά της Δεύτερης Ζώνης, μια βαλίτσα, πλαστικά σφαιρίδια αεροβόλου, σπασμένα πλακίδια]
Ελληνικό: Οδοιπορικό στο όριο του αστικού κενού
«Σε γενικές γραμμές η Δεύτερη Ζώνη, το όριο ανάμεσα στο αστικό κενό και την οικιστική ανάπτυξη, παίρνει αυθόρμητα χρήσεις από την πόλη. Είναι μία ανάσα χώρου. Μία ξεκούραστη στιγμή για το μυαλό που βρίσκεται επιτέλους σε έναν κενό χώρο. Πιο χαρακτηριστικό σημείο είναι το πάρκινγκ της ανατολικής εισόδου, κάτω από τον τερματικό σταθμό του Σαάρινεν, που έχει παιδιά που παίζουν, ποδήλατα που κάνουν γύρους, αθλήτριες και αθλητές που τρέχουν, άτομα που μαθαίνουν οδήγηση, άτομα που μαθαίνουν να πετάνε drone ή οδηγούν τηλεκατευθυνόμενα. Το κτήριο που αναλύσαμε παραπάνω έχει περάσει από την χρήση για skateboard, theme games με αεροβόλα όπλα, χορό, και πιθανώς και κατοίκηση. Πέρα από τον κόσμο που περνάει απλώς για μία κλεφτή ματιά προς την θάλασσα και την ησυχία που προσφέρει το κενό.
……………
Ελληνικό: Οδοιπορικό στο όριο του αστικού κενού
Περπατάμε στη Δεύτερη Ζώνη, προς τον τερματικό σταθμό του Έερο Σαάρινεν. Τίποτα δεν θυμίζει το, σίγουρα θορυβώδη κάποτε, περίγυρο του αεροδρομίου. Τίποτα δεν θυμίζει όμως και το ανατολικά της Βουλιαγμένης Ελληνικό. Σαν με κάποιο δισταγμό η πόλη να προχώρησε προς τον ερειπωμένο διάδρομο – με αυθάδη βεβαιότητα εμφανίζονται μόνο μερικές νέες, πολυτελείς πολυκατοικίες. Ρωτάμε τον Γιώργο αν θυμάται τι συζητιόταν στην περιοχή όταν έφυγε το αεροδρόμιο.
«Η εν λόγω συζήτηση είναι μεγάλη και άλλαζε διαρκώς ανάλογα με την κυβέρνηση και τις διαθέσεις της. Εγώ θυμάμαι ακόμα και συζήτηση για πιθανή πίστα Formula1 να φανταστείς. Εν τέλει πήγαμε σε έναν διάλογο με τρεις απόψεις, θεωρώ, προφανώς με διαφορετική βαρύτητα στον δημόσιο λόγο και την προβολή τους. Πρώτη πρόταση, η κυρίαρχη αφήγηση της επένδυσης. Η αλήθεια είναι ότι ήρθε από την κυβέρνηση Σαμαρά και μετά με πολύ πιο επιθετικές διαθέσεις λόγω του πλαισίου που έδιναν πλέον οι ιδιωτικοποιήσεις. Το ξεπούλημα του Ελληνικού ήταν ένα μεγάλο βήμα του νεοφιλελεύθερου κόσμου που άρχισε να δίνει σάρκα και οστά στις ονειρώξεις υψηλής κερδοφορίας του ντόπιου και όχι μόνο κεφαλαίου. Η μπίλια έκατσε τελικά στην πρόταση της Lamda Development και τα σχέδια του Norman Foster για ένα Real Estate, Τουριστικό και Εμπορικό παράδεισο. Δυστυχώς ο κόσμος επηρεασμένος έντονα από τον κυρίαρχο λόγω που παρουσίαζε την δραματική εγκατάλειψη του χώρου και την συστηματική υποβάθμισή του, σε συνδυασμό με τις υποσχέσεις για λούσα αλλά και θέσεις εργασίας, σε μεγάλη πλειοψηφία τάχθηκε ενεργητικά υπέρ της επένδυσης, στηρίζοντας τις αντίστοιχες δημοτικές αρχές και υπερθεματίζοντας τα σχέδια και το μάρκετινγκ του Ομίλου.
Ελληνικό: Οδοιπορικό στο όριο του αστικού κενού
»Η δεύτερη ήταν μία πρόταση ήπιας ανάπτυξης που ακολουθήθηκε και από την μελέτη του ΕΜΠ με την επίβλεψη του Νίκου Μπελαβίλα. Η τάση αυτή κατέληξε στην ολοκληρωτική ενσωμάτωση, αρχικά νομικά μέσω των διατάξεων που πέρναγε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ και εν τέλει με την προσχώρηση σε διάλογο για βελτιώσεις της μελέτης της Lamda. Η τρίτη τάση ήταν η πρόταση για ένα πάρκο υψηλού πρασίνου που υιοθετήθηκε από κινηματικές ομάδες της περιοχής και ανέπτυξε με λόγο και δράσεις τα επιχειρήματά της κατά της επένδυσης του Ελληνικού, με αποτέλεσμα την ενημέρωση κυρίως μιας μερίδας κόσμου με πιο κινηματικές καταβολές. Εν τέλει αυτή έμεινε και η μόνη ουσιαστική αντιπολιτευτική φωνή κόντρα στην επένδυση.»
Πλησιάζοντας στον παλιό τερματικό σταθμό ο συνδυασμός πλούτου -υπαρκτού ή υπεσχημένου- και εγκατάλειψης θυμίζει σκηνές του The Florida Project, που με ωμό ρεαλισμό αφηγείται τη ζωή στην «πίσω αυλή» της Disneyland: Ένας παραδόξως φροντισμένος κήπος με ένα άδειο συντριβάνι στο κέντρο. Κάποιες ξεθωριασμένες γιγαντοαφίσες της επένδυσης. Λίμνες με νερό από την πρόσφατη βροχή κάτω από πινακίδες για υπηρεσία λιμουζίνας. Όλα κάτω από το υποβλητικό βλέμμα του Σαάρινεν, τελευταίο ανάχωμα πριν την θέα του διαδρόμου που σιγά σιγά ανακτά η φύση.
Ελληνικό: Οδοιπορικό στο όριο του αστικού κενού
Λέει ο Γιώργος: «Θεωρώ πως ιδεατή εξέλιξή θα ήταν όντως ένα μεγάλο πάρκο υψηλού πρασίνου που θα αναζωογονούσε ολόκληρη την Αθήνα, φέρνοντας τους κατοίκους της Μητρόπολης σε μία σχέση με τα φυσικά υλικά και το φυσικό τοπίο. Μία εξέλιξη που θα είχε ουσιαστικό αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής των κατοίκων της Αθήνας και τα έδινε και μία μεγάλη ανάσα από βιοκλιματική άποψη. Με αυτό το σενάριο να είναι ένα μακρινό αίτημα και στοχοθεσία, στην άμεση πρακτική πλευρά των πραγμάτων θα ήθελα ζωή. Ζωή και λειτουργία του χώρου.»
«Δυστυχώς υποταχθήκαμε και εμείς στον μύθο της εγκατάλειψης παραβλέποντας τις δυνατότητες που είχε το μέρος. Θεωρώ πως αν υπήρχε μία κοινοτική χρήση των μεταβατικών ζωνών αλλά και επιθετική διεκδίκηση των αστικών κενών θα μπορούσαμε να κερδίσουμε πολλά στην καθημερινή ζωή και στην μάχη για τον δημόσιο χώρο. Για παράδειγμα τα γήπεδα που έκλεισαν ήταν μία ήττα που δεν είδαμε καν να συμβαίνει. Το στρατόπεδο είναι ένας χώρος που πολύ εύκολα μπορεί να έχει χρήση πάρκου. Ο ανοιχτός χώρος στο πάρκινγκ μπορεί να γίνει από συναυλία σκηνή και θερινό σινεμά μέχρι και μία αυτοδιαμορφωμένη πλατεία. Κυρίως οι γενιές που είναι πιο προσαρμοσμένες στην urban αισθητική ελπίζω να έχουν κοινή αντίληψη με μένα και να οικειοποιηθούμε τους χώρους αυτούς που εν τέλη μας ανήκουν και μπορούν να μας προσφέρουν πολλά! Έκφραση, ελευθερία, ανάσα και επικοινωνία.»
Ελληνικό: Οδοιπορικό στο όριο του αστικού κενού
Περπατάμε πια νότια, προς τη Γλυφάδα. Στο όριο των δήμων υπάρχει ένα πραγματικό σύνορο, μια μικρή τάφρος. Στην άλλη όχθη, ένας άλλος κόσμος: Ακριβές βίλες ζωσμένες με κάμερες, εντυπωσιακά αυτοκίνητα, φοίνικες, όλα με θέα τον έρημο διάδρομο του αεροδρομίου. Πιο δίπλα τρία Boeing της Ολυμπιακής περιμένουν το τέλος. Σίγουρα The Florida Project.
Ελληνικό: Οδοιπορικό στο όριο του αστικού κενού
Ρωτάμε τον Γιώργο πώς βλέπει την «επόμενη ημέρα» της ανάπλασης.
ΒΡΕΙΤΕ ΜΑΣ ΣΤΟ INSTAGRAM
«Δυστυχώς μία τέτοια εξέλιξη θα άλλαζε πολλά τα οράματα που περιγράφουμε παραπάνω. Αρχικά δεν νομίζω πως η επένδυση θα προχωρήσει εύκολα ή ότι θα υλοποιηθεί ολόκληρη ως ένα συνολικό πρότζεκτ. Είναι μια διαδικασία επιβολής που θα πάρει χρόνο και αυτό πρέπει να το έχουμε στο μυαλό μας και να μην θεωρούμε το μέρος αυτό ως μία χαμένη υπόθεση. Πιστεύω πως όσο εξελίσσεται η ανάπτυξη θα αναβαθμίζεται και ο αποκλεισμός. Όπως πάντα και σε αυτήν την περίπτωση τα λούσα είναι για τους εκλεκτούς και η αισθητική επιβολή των πλουσίων είναι η προβολή του πλούτου, η διαφήμιση και η εμπορευματοποίηση του χώρου. Δυστυχώς ένας τέτοιος τόπος δεν θα είναι πλέον δυνητικός τόπος ανάπτυξη πολιτισμού, έκφρασης μέσα από τις υποκουλτούρες ή χώρος ελεύθερων συναθροίσεων. Με την κλίμακα που θέλουν να επιβάλουμε θα χάσουμε το πιο σημαντικό στοιχείο που έχει ο τόπος μας, την άπλα, τον αέρα και τον ουρανό», μας απαντά.
Και τι θα γίνει τότε η open gallery της street art;
Ελληνικό: Οδοιπορικό στο όριο του αστικού κενού
«Προσωπικό όνειρό/ φιλοδοξία, θα ήταν να μπορέσει να διατηρηθεί ο χώρος ακόμα και αν γίνει ο μετασχηματισμός της γύρω περιοχής και να συντηρηθεί ως διατηρητέο. Δεν θεωρώ πως έχει μικρότερη αξία από το μνημείο πλέον του μοντερνισμού λίγο πιο κάτω, τον τερματικό σταθμό του Σαάρινεν. Το κτήριο αυτό είναι ένας ζωντανός οργανισμός που έχει μεταβληθεί εκπληκτικά μέσα στην διάρκεια 20 χρόνων, αρχικά από την ίδια την φύση και τις καιρικές συνθήκες αλλά και τεχνητά από τα χέρια πολλών ανθρώπων που βρήκαν μία ετεροτοπία μέσα στην σκληρότητα της Αθήνας, ένα περίβλημα ασφάλειας για να στεγάσουν την τέχνη τους, μία τέχνη που διώκεται δυστυχώς ως βανδαλισμός. Εν τέλει πιστεύω ότι αυτός ο χώρος είναι ακριβώς η απόδειξη πως το graffiti και η street art δεν πρέπει να μένουν αποκλεισμένα στο αστικό κενό. Καθεμία και καθένας από εμάς θα ήθελε αυτά τα έργα να κοσμούν την γειτονιά του αλλά εν αντίθεση δέχεται καθημερινά μόνο την οπτική φασαρία που προσδίδει η αηδιαστική επιβολή της διαφήμισης στον δημόσιο χώρο, κλείνοντας την πόρτα στην Τέχνη του δρόμου να ανθίζει ορατά.»
Ελληνικό: Οδοιπορικό στο όριο του αστικού κενού
Γιώργος Μουρμούρης
giorgismour@yahoo.gr
Twitter: GeorgeMourmour2
………………..
Ετεροτοπία (Μισέλ Φουκώ) = Ένας τόπος / περί αλλοτινών τόπων / ο οποίος φέρει σε ένα διαφορετικό context μία ετερόκλητη μορφή/ χρήση. Διαφορετικό από την ουτοπία ή τον ΜΗ τόπο. Χρήσιμο στο πως θα μπορούσαμε να φανταστούμε εμείς τον τόπο στην υφιστάμενη κατάστασή του (φαινομενικό κενό αλλά ταυτόχρονα λειτουργούν άτυπα ετερόκλιτες χρήσης που μεταμορφώνουν τοπία σε χωρητικότητες που δεν μπορούσαμε να το φανταστούμε).
Επανάχρηση: Η διαφορετική χρήση σε ένα υπάρχον κέλυφος, γίνεται είτε με την ανακαίνιση, ανασχεδιασμό από μελέτη με σκοπό να φιλοξενηθεί μία χρήση, αλλά σε αυτήν την περίπτωση η από τα κάτω αυθόρμητη χρήση μεταλλάσσει τον χώρο
Μεταβολιστές/ Μεταβολισμός: Ιαπωνικό θεωρητικό/ αισθητικό κίνημα, εργαλείο. Το takeover της φύσης μέσα από την εγκατάλειψη.