Η 11η Σεπτεμβρίου σηματοδοτεί το πέρασμα από τον 20ο στον 21ο αιώνα – και μια σειρά ντοκιμαντέρ του Netflix μάς το υπενθυμίζει.
Υπήρξε το γεγονός που πυροδότησε μια σειρά αλυσιδωτών εξελίξεων εντός και εκτός των ΗΠΑ και των δυτικών κοινωνιών εν γένει. Γέννησε (τουλάχιστον) δύο πολέμους (Αφγανιστάν και Ιράκ), ενώ αποτέλεσε το εναρκτήριο λάκτισμα για τον διαρκή «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» που μεταμόρφωσε τις δυτικές κοινωνίες, κάνοντάς τες επιθετικές και εσωστρεφείς, ανοίγοντας τον δρόμο για την πρωτοφανή αμφισβήτηση του δυτικού-(αυτοαποκαλούμενου) «φιλελεύθερου» μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης – κάτι που όξυνε και επιτάχυνε η διεθνής καπιταλιστική κρίση του 2008.
Την ιστορία αυτή αφηγείται η σειρά ντοκιμαντέρ «Σημείο καμπής: Η 11η Σεπτεμβρίου και ο πόλεμος ενάντια στην τρομοκρατία» (Turning Point: 9/11 and the War on Terror) του Netflix. Η εξιστόρηση ξεκινά από την 11η Σεπτεμβρίου και τις επιθέσεις στους Δίδυμους Πύργους και το Πεντάγωνο. Περιλαμβάνει συγκλονιστικό οπτικοακουστικό υλικό από όσα έλαβαν χώρα την ημέρα εκείνη στην «καρδιά» της Νέας Υόρκης, τοποθετημένα σε χρονολογική σειρά, καθώς και πλήθος μαρτυριών. Για την οπτική της σειράς ντοκιμαντέρ, η 9/11 αποτελεί το «σημείο μηδέν», ένα συλλογικό «τραύμα», η οργισμένη και αλαζονική αντίδραση στο οποίο επέφερε μια σειρά εξελίξεων διάρκειας δύο ολόκληρων δεκαετιών, με τελική κατάληξη την ταπεινωτική ήττα των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν με την άρον-άρον αποχώρησή τους από την Καμπούλ μετά την κατάληψη της αφγανικής πρωτεύουσας από τους Ταλιμπάν, στις 15 Αυγούστου του 2021.
Με την ιστορία να κινείται πάνω σε ένα χρονολόγιο-πλαίσιο, η σειρά ντοκιμαντέρ παρουσιάζει την εμπλοκή των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν την περίοδο της σοβιετικής επέμβασης (1979-1989) και την αμέριστη στήριξη που παρείχε η CIA σε ισλαμιστικές ομάδες μαχητών, μεταξύ των οποίων και οι Ταλιμπάν. Μετά το χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους και την απόφαση για ανάληψη στρατιωτικής δράσης, το καθεστώς των Ταλιμπάν κατέρρευσε ταχύτατα, ωστόσο θύλακες μαχητών παρέμειναν σε δυσπρόσιτες περιοχές ενώ οι ΗΠΑ, ως στρατός κατοχής και προστάτης των εγχώριων διεφθαρμένων αξιωματούχων, σύντομα συγκέντρωσαν το μίσος ακόμα και εχθρών του καθεστώτος των Ταλιμπάν. Στο μεταξύ, στις ΗΠΑ θεμελιώδεις ελευθερίες και δικαιώματα καταπατούνταν με το «κυνήγι φαντασμάτων» του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας», ενώ το Γκουαντάναμο μετατρεπόταν σε έναν υποδειγματικό «μη τόπο» επιστημονικών δομημένων και επαγγελματικά διεξαγόμενων βασανιστηρίων.
Τα απροσχημάτιστα ψεύδη της αμερικανικής ηγεσίας για την εμπλοκή της στον πόλεμο του Ιράκ και η συνεχιζόμενη εμπλοκή στο Αφγανιστάν επέφεραν σοβαρά πλήγματα στη διεθνή εικόνα των ΗΠΑ. Στον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο φάνηκε να δικαιώνεται η Αλ Κάιντα, που (με θρησκευτικό και σκοταδιστικό πρόσημο) κατηγορούσε τις ΗΠΑ για την καταστροφή των κοινωνιών και καταλήστευση των φυσικών πόρων της περιοχής, πολλαπλασιάζοντας τις ισλαμιστικές εξτρεμιστικές οργανώσεις. Η παρατεταμένη εμπλοκή σε δύο πολέμους που κανένας εκ των δύο δεν μπορούσε να κερδηθεί, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση του 2008, θρυμμάτισαν τη διεθνή εικόνα των ΗΠΑ και δρομολόγησαν τις εξελίξεις που έλαβαν χώρα το καλοκαίρι του 2021, με την ταπεινωτική ήττα της άλλοτε κραταιάς υπερδύναμης.
Όπως είναι λογικό, το ντοκιμαντέρ του Netflix δεν διαφεύγει από την δυτικοκεντρική θέαση των διεθνών εξελίξεων και των πολεμικών συρράξεων, ούτε αποφεύγει μια ενίοτε υπερβολικά συναισθηματική (στο όριο του «μελό») προσέγγιση. Ωστόσο, παρουσιάζει με ευθύτητα τις αγριότητες του αμερικανικού στρατού, τον κυνισμό των κυβερνητικών και κρατικών αξιωματούχων, τις ωμές σφαγές αμάχων (όπως από τα χτυπήματα με drones επί Ομπάμα), την δημιουργία ενός ουργουελικού καθεστώτος μαζικών παρακολουθήσεων, του εφιάλτη του Γκουαντάναμο και τα «λάθη» στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, που βεβαίως δεν ήταν αθώα ατοπήματα αλλά υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων της μοναδικής, το 2001, παγκόσμιας υπερδύναμης.
Αυτό είναι και το κλίμα, η «ατμόσφαιρα» της σειράς: Η πορεία φθοράς της αλαζονικής αίσθησης παντοδυναμίας που επικρατούσε στις ΗΠΑ και τον δυτικό κόσμο στην αυγή του 21ου αιώνα, έως την οριστική(;) ανατροπή της. Αλαζονεία που, σαν την τραγωδιακή ύβρι, οδήγησε σε μια σειρά αλυσιδωτών γεγονότων που είχαν ως αποτέλεσμα τη σημερινή θλιβερή εικόνα μιας Αμερικής που πασχίζει να διατηρήσει ό,τι της απέμεινε από τα ηνία του κόσμου, κυρίως σπέρνοντας αποσταθεροποίηση στις περιοχές που δεν μπορεί να ελέγξει.
Μιας Αμερικής που κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί την Τρίτη 11 Σεπτεμβρίου του 2001, όταν το πρώτο Boeing έπεφτε στον βόρειο πύργο του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου.
Γιώργος Μουρμούρης
giorgismour@yahoo.gr
Twitter: GeorgeMourmour2