Κάποια στιγμή μέσα στη νύχτα μάς ξύπνησαν. Ήμασταν κουρασμένοι και είχαμε κοιμηθεί πάνω στα έδρανα. Ήταν οι φοιτητές της οργανωτικής επιτροπής. Μας είπαν ότι το τανκ μπήκε στο Πολυτεχνείο και ότι πρέπει να φύγουμε. Ήταν νύχτα, γύρω στις 03:00. Πηγαίναμε τοίχο-τοίχο, γιατί γύριζαν περιπολικά σε όλη την πόλη της Πάτρας με τους φάρους αναμμένους. Κρυφτήκαμε στο λεβητοστάσιο μιας πολυκατοικίας και φτάσαμε σπίτι με χίλιες προφυλάξεις τα ξημερώματα…
Ο Γιώργος Χρυσουλάκης μας μιλά για την εκκένωση του Παραρτήματος του Πανεπιστημίου Πατρών, που είχε τεθεί υπό κατάληψη από τους φοιτητές τον Νοέμβριο του 1973. Τότε ήταν 18 ετών. Πρωτοετής φοιτητής στο Μαθηματικό είχε πίσω του, όπως όλοι οι νέοι της εποχής, μια εξαετία ασφυκτικών περιορισμών και απαγορεύσεων.
«Έκανα όλα τα χρόνια της Χούντας στο εξατάξιο γυμνάσιο της Σητείας, με αυστηρούς περιορισμούς, παιδονόμους, ελέγχους κυκλοφορίας, κούρεμα με την ψιλή. Το σινεμά απαγορευόταν. Στο σχολείο υπήρχαν αυστηροί κανονισμοί» θυμάται.
Έτσι όταν οι νέοι της εποχής, ιδίως όσοι προέρχονταν από μικρότερες πόλεις, έφτασαν στην Πάτρα ως φοιτητές, έφεραν πολλή πίεση συσσωρευμένη. Πίεση που θα μετουσιωνόταν αργότερα σε πολιτική συνείδηση και πράξη, κατά την Εξέγερση του Νοεμβρίου.
Ο Πέτρος Εσκίογλου είχε φτάσει στην αχαϊκή πρωτεύουσα έναν χρόνο πριν. Προερχόμενος από την Αθήνα, θυμάται ότι η Πάτρα του 1972 ήταν μια μεγάλη πλην επαρχιακή πόλη.
«Έμπαινες στο λεωφορείο, ζητούσες φοιτητικό εισιτήριο και όλοι οι επιβάτες γύριζαν να σε κοιτάξουν. Αυτό ήταν το κλίμα: Ο φοιτητής ήταν κάτι το διαφορετικό. Ίσως ξένιζαν τα στρατιωτικά σακάκια, τα μακριά μαλλιά και τα μπλουτζίν ή τα κοτλέ παντελόνια. Ήταν εποχές δικτατορίας» περιγράφει.
Μύριζε μπαρούτι
Στο Πανεπιστήμιο Πατρών επικρατούσε αναβρασμός ήδη έναν χρόνο πριν από την Εξέγερση. Η νοθεία από χουντικούς υποψηφίους στις πρώτες φοιτητικές εκλογές που επετράπησαν και οι αντιδράσεις που ακολούθησαν, κινητοποιήσεις στη λέσχη σίτισης, συλλήψεις, δίκες και συγκεντρώσεις συμπαράστασης, καθώς και η κατάληψη της Νομικής στην Αθήνα, είχαν ως αποτέλεσμα ήδη από την αρχή του ακαδημαϊκού έτους 1973 η ατμόσφαιρα να μυρίζει μπαρούτι. Έτσι, τον Νοέμβριο η Πάτρα θα έπιανε γρήγορα το νήμα από το Πολυτεχνείο της Αθήνας. Στις 14 του μήνα το Παράρτημα του Πανεπιστημίου Πατρών, το ιστορικό κτίριο στην οδό Κορίνθου 235, τέθηκε υπό κατάληψη.
«Μπήκαμε μέσα, έγινε μια συνέλευση και ορίστηκε μια συντονιστική επιτροπή» λέει ο Πέτρος Εσκίογλου και συνεχίζει: «Δημιουργήθηκαν υποομάδες: άλλοι γράφανε συνθήματα σε τρικάκια, άλλοι ασχολούνταν με τη σίτιση». Μια από τις ομάδες έστησε έναν αυτοσχέδιο ραδιοφωνικό σταθμό πάνω σε χαρτόκουτα, η ισχύς του οποίου έφτανε ως τα προάστια της Πάτρας. Εκφωνητής ήταν ο Εσκίογλου. Το μήνυμα διαδόθηκε σε όλη την πόλη: «Σας μιλά ο ελεύθερος ραδιοφωνικός σταθμός των ελεύθερων αγωνιζομένων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζομένων Ελλήνων…».
Στην κατάληψη συμμετείχε η πλειοψηφία των φοιτητών θυμάται ο Γιώργος Χρυσουλάκης. «Οργανώναμε συγκεντρώσεις αλλά και συναυλίες με τραγούδια του Θεοδωράκη, ακόμα και θέατρο με διαλόγους που είχαν γράψει οι φοιτητές επί τούτου, διακωμωδώντας τη χούντα. Μας έφερναν φαγητό οι Πατρινοί και εμείς βγαίναμε στα παράθυρα και φωνάζαμε συνθήματα. Κάναμε και κάποιες μικρές πορείες γύρω από το Παράρτημα. Η Αστυνομία στην αρχή παρακολουθούσε από μακριά. Μπορεί να δούλευαν υπόγεια, γιατί υπήρχαν χαφιέδες μέσα στα πανεπιστήμια». Ο ενθουσιασμός όμως είχε νικήσει τον φόβο. Οι εξελίξεις από το Πολυτεχνείο και την Πατησίων έφταναν σε συνεχή ροή. «Με ποιον τρόπο ακριβώς δεν ξέρω, ίσως τα παιδιά της οργανωτικής επιτροπής να είχαν επικοινωνία με τα παιδιά του ΕΜΠ» σημειώνει ο Γιώργος Χρυσουλάκης. Κάπως έτσι έφτασε και η είδηση για τη βραδιά αίματος στην Αθήνα.
«Όταν μάθαμε ότι το τανκ μπήκε στο Πολυτεχνείο, η συντονιστική επιτροπή αποφάσισε να εκκενώσουμε την κατάληψη για να μη μας βρουν εγκλωβισμένους εκεί» θυμάται ο Πέτρος Εσκίογλου. «Έπρεπε να φύγουμε. Βγαίναμε από το Παράρτημα σε μεγάλες ομάδες των 100 ατόμων».
Ο τρόμος της επόμενης μέρας
«Την επόμενη μέρα, όταν μάθαμε τι ακριβώς έγινε στην Αθήνα επικράτησε παγωμάρα» αφηγείται ο Γιώργος Χρυσουλάκης. «Βγήκα από το σπίτι και είδα από μακριά ότι γύρω από το Παράρτημα είχε αναπτυχθεί Αστυνομία με κλούβες».
«Την επόμενη μέρα η Χούντα συνέλαβε πάρα πολλούς και τους πήγε στα κρατητήρια της Ασφάλειας» προσθέτει ο Πέτρος Εσκίογλου, που κρατά ακόμη την κλήση κατηγορουμένου. «Συνολικά 21 άτομα παραπέμφθηκαν σε στρατοδικείο. Πολλοί εξ αυτών φυλακίστηκαν στον Κορυδαλλό».
Στην Πάτρα επικρατούσε ξανά ο φόβος. «Ήμασταν κλεισμένοι στα διαμερίσματα. Το βράδυ υπήρχε απαγόρευση κυκλοφορίας, αλλά και τη μέρα δεν κυκλοφορούσαμε γιατί φοβόμασταν ότι ήμασταν στοχοποιημένοι». Το κλίμα τρομοκρατίας κράτησε ως την πτώση της Χούντας. Τα «απόνερά» του διατηρήθηκαν και μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας.
Πέντε δεκαετίες μετά, οι συνομιλητές μας θυμούνται εκείνες τις μέρες με έντονη συγκίνηση. «Το Πολυτεχνείο άλλαξε πολλά πράγματα. Οι φοιτητές της εποχής πολιτικοποιήθηκαν. Ακολούθησε μια αναταραχή που κράτησε πολλά χρόνια και οδήγησε στην αποχουντοποίηση» λέει ο Γιώργος Χρυσουλάκης. Ο Πέτρος Εσκίογλου, από την πλευρά του, αποτυπώνει τα συναισθήματά του με το απόσπασμα από ένα email που έστειλε σε συμφοιτητές εκείνης της εποχής, διοργανώνοντας μια συνάντηση για τις 18 Νοεμβρίου του 2023 στο κτίριο του Εμπορικού Συλλόγου Πατρών:
«Καλημέρα σε όλους. Στην εκδήλωση να προσπαθήσουμε να αναφερθούμε στα νιάτα μας. Στον καιρό εκείνο. Στα γεγονότα που μας έκαναν ανθρώπους, πολίτες. Σε αυτά που μας σημάδεψαν για όλη μας τη ζωή».
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ στις 11 Νοεμβρίου 2023
Γιώργος Μουρμούρης
giorgismour@yahoo.gr