Δυο τεράστιες χωματερές καλωσορίζουν τον επισκέπτη στον Παλαμά Καρδίτσας. Έχοντας ξεφυτρώσει μία στα ανατολικά και μία στα νότια της κωμόπολης των 6.000 κατοίκων, περιλαμβάνουν το εσωτερικό των εκατοντάδων σπιτιών που πλημμύρισαν στις αρχές Σεπτεμβρίου.
Καναπέδες, στρώματα, χαρτιά και έγγραφα, ξύλα και παιχνίδια στοιβάζονται σε τεράστιους σωρούς. Οι μύγες, που φαίνεται πως στα στάσιμα νερά και τον ζεστό καιρό βρήκαν ιδανικό πεδίο αναπαραγωγής, είναι το κυρίαρχο είδος. Παρά τη δυσωδία πολλοί Ρομά, πιθανότατα πλημμυροπαθείς και οι ίδιοι, ψάχνουν στα σκουπίδια οτιδήποτε μπορεί να μεταπωληθεί.
Στον Παλαμά η ζωή μοιάζει να έχει μπει σε μια νέα κανονικότητα. Τα σκουπίδια που πετάχτηκαν έξω από τον οικιστικό ιστό έχουν αφήσει τους δρόμους καθαρούς. Τα μαγαζιά και οι καφετέριες άνοιξαν ξανά και σε πολλά σπίτια το αποτύπωμα της πλημμύρας δεν είναι πια έντονο. Όμως πίσω από την επιφανειακή κανονικότητα η πόλη μετρά τις πληγές της.
Στον αυτόματο πιλότο
«Ο κόσμος προσπαθεί να βρει κάποια πατήματα, αλλά τα φώτα έχουν σβήσει: Το τι συμβαίνει εδώ σε μεγάλο βαθμό έχει ξεχαστεί στην υπόλοιπη Ελλάδα και η κατάσταση πάει πλέον στον αυτόματο πιλότο» λέει ο Κώστας Μπούτας, κάτοικος του Παλαμά που από τα πρώτα εικοσιτετράωρα συμμετείχε στις πρωτοβουλίες αλληλεγγύης που στήθηκαν από εθελοντές. «Είναι ελάχιστη η μέριμνα από το κράτος, την περιφέρεια και τον δήμο. Κυρίως δίνουν κάποια τρόφιμα κάθε εβδομάδα με βάση το ΑΜΚΑ και αναλόγως τον αριθμό των μελών κάθε οικογένειας».
«Υπάρχει ακόμα κόσμος που δεν έχει σπίτια και μένει στο κλειστό γυμναστήριο. Είναι γύρω στα 25 άτομα από τον Παλαμά και τα γύρω χωριά, κυρίως φτωχοί και μεγάλης ηλικίας άνθρωποι που δεν έχουν σπίτι ή συγγενείς, ούτε την οικονομική δυνατότητα να νοικιάσουν», εξηγεί, τονίζοντας ότι υπάρχουν ακόμα και περιπτώσεις κατοίκων που εξακολουθούν να ζουν στα γκρεμισμένα σπίτια.
Στον Παλαμά η πλημμύρα σάρωσε τα εκατοντάδες πλινθόκτιστα οικήματα βρήκε στο δρόμο της. Έτσι, σε πολλά σημεία της κωμόπολης υπάρχουν σπίτια μερικώς ή ολικώς γκρεμισμένα από το ύψος και την ορμή του νερού.
Έλλειψη συντονισμού
Στο σπίτι της Βαγγελιώς Ράγια το νερό – που βεβαίως δεν περιελάμβανε μόνο όμβρια ύδατα αλλά και πετρέλαιο, λιπάσματα, φυτοφάρμακα και λύματα από βόθρους και αποχετεύσεις – μπήκε από το κύμα που προκάλεσε η κατάρρευση του πλίθινου σπιτιού του γείτονά της.
Εθελόντρια και η ίδια μαζί με τον Κώστα Μπούτα, καταγγέλλει έλλειψη συντονισμού ήδη από τις πρώτες ώρες της πλημμύρας. «Ακόμα και ο στρατός, όταν ήρθε, αν δεν ήμασταν εμείς που ξέρουμε την περιοχή για να τους κατατοπίσουμε, δεν θα μπορούσε να προσανατολιστεί με το GPS σε μια άγνωστη, πλημμυρισμένη περιοχή», εξηγεί. Στον γειτονικό Κοσκινά «αν δεν υπήρχαν τέσσερα παιδιά να πάνε τον στρατό και την ΕΜΑΚ στους εγκλωβισμένους, θα είχε πνιγεί πολύς κόσμος». Όπως εξηγεί η Βαγγελιώ Ράγια, η περιοχή ήταν ήδη επιβαρυμένη από τα βρόχινα νερά. Έτσι, όταν έσπασε το ανάχωμα στον Σοφαδίτη ποταμό, το ύψος των υδάτων ανέβηκε πολύ γρήγορα.
Παντελή έλλειψη ενημέρωσης το βράδυ της πλημμύρας καταγγέλλει και ο Κώστας Μπούτας. «Δεν ενημερωθήκαμε το βράδυ της καταστροφής. Μήνυμα από το 112 ήρθε στις 6 το πρωί, όμως τότε είχαμε ήδη 2 μέτρα νερό», μας λέει. «Από πιο νωρίς έγραφαν διάφοροι στο facebook ότι έχει σπάσει το ανάχωμα στον Σοφαδίτη ποταμό και έρχεται μεγάλος όγκος νερού προς τον οικισμό. Εγώ κοιμόμουν. Με ξύπνησε η αδελφή μου στις 4μισι το πρωί λέγοντάς μου ότι το νερό ανεβαίνει», περιγράφει.
«Οι πρώτες ώρες ήταν δραματικές. Έβλεπες το νερό διαρκώς να ανεβαίνει και αναρωτιόσουν πού θα σταματήσει», θυμάται. Η βασική ευθύνη των αρχών, λέει, είναι ότι δεν ενημέρωσε κανείς τους κατοίκους για τον κίνδυνο που ερχόταν με αποτέλεσμα να χαθούν ζωές. «Μια γυναίκα πνίγηκε επειδή ήταν κατάκοιτη και δεν μπορούσε να την πλησιάσει κανείς. Κινδύνευσε πάρα πολύς κόσμος από την έλλειψη ενημέρωσης».
«Η ΕΜΑΚ ήρθε μετά από μιάμισι ημέρα», λέει η Βαγγελιώ Ράγια, τονίζοντας ότι στα δυτικά της κωμόπολης, όπου το νερό υπολογίζεται πως έφτασε ακόμα και τα 2,5 μέτρα, εγκλωβίστηκε λεχώνα με μωρό 20 ημερών.
«Υπήρχε άνθρωπος που έπρεπε να κάνει αιμοκάθαρση και είχε καθυστερήσει ήδη δυο μέρες. Ήταν στο κρεβάτι και δεν μπορούσε να πάρει ανάσα. Μετά από επανειλημμένες εκκλήσεις, τελικά τον παρέλαβε βάρκα της ΕΜΑΚ το μεθεπόμενο βράδυ», λέει ο Κώστας.
«Από τύχη είχαμε λίγους νεκρούς»
Όταν πια το ύψος του νερού σταθεροποιήθηκε, στον Παλαμά επικράτησε μια απόκοσμη σιωπή. Το σκοτάδι και την ησυχία διατάρασσαν μόνο τα φώτα από τις βάρκες και, την πρώτη μέρα, οι φωνές των εγκλωβισμένων που δεν είχαν ούτε ένα μπουκάλι νερό. Οι βάρκες που διένειμαν βοήθεια έπρεπε να γυρνούν συνέχεια στη βάση τους για ανεφοδιασμό.
«Μόνο στην τύχη αποδίδω το γεγονός ότι είχαμε τόσο λίγους νεκρούς», λέει ο Κώστας. Στην πραγματικότητα, τον Παλαμά τον έσωσε η αυτοοργάνωση των κατοίκων του: «Οι γείτονες που αναρωτιόντουσαν ο ένας για τον άλλον αν είναι καλά».
Ο ίδιος σημειώνει ότι όταν το 2020 ο Παλαμάς γλίτωσε από τις εκτεταμένες καταστροφές που προκάλεσε ο Ιανός, ένα φαινόμενο πρωτόγνωρο για τα έως τότε δεδομένα, επικράτησε εφησυχασμός: Αφού η καταστροφή δεν χτύπησε τότε, δεν θα χτυπούσε ποτέ. Καθώς όμως για τη σφοδρότητα του Ντάνιελ υπήρχαν σαφείς προειδοποιήσεις από τους επιστήμονες, ο Κώστας Μπούτας υπογραμμίζει ότι οι αρμόδιες αρχές όφειλαν να γνωρίζουν ποιοι ποταμοί θα κινδύνευαν να υπερχειλίσουν και ποιες περιοχές θα απειλούνταν. «Όμως το πράγμα πήγαινε εμπειρικά, με βάση το τι έγινε τα προηγούμενα χρόνια», λέει, τονίζοντας ότι αυτή τη φορά το ανάχωμα στον Σοφαδίτη ποταμό έσπασε σε πολλά σημεία.
[Στις φωτογραφίες που ακολουθούν φαίνονται οι ζημιές στο ανάχωμα του Σοφαδίτη , καθώς και η αποκατάσταση κάποιων εξ αυτών με χαλίκι. Οι φωτογραφίες ελήφθησαν στις 21/10/2023]
Η αλληλεγγύη
Από τις πρώτες ώρες μετά τον απεγκλωβισμό, όταν στους πλημμυρισμένους ακόμα δρόμους μπόρεσαν να κυκλοφορήσουν τρακτέρ, άρχισε η διανομή ειδών πρώτης ανάγκης που έφταναν από όλη την Ελλάδα, από τους ίδιους τους κατοίκους και εθελοντές που έσπευσαν να βοηθήσουν τους πλημμυροπαθείς. «Από την δεύτερη ή τρίτη μέρα της καταστροφής έφτασαν εθελοντές στον Παλαμά. Ήρθε η κοινωνική κουζίνα Άλλος Άνθρωπος, που μαγείρευαν από το πρωί ως το βράδυ πάνω από 9000 μερίδες φαγητό ημερησίως», λέει ο Κώστας, περιγράφοντας πως τις πρώτες ημέρες στις ουρές για το φαγητό στέκονταν άνθρωποι εξαθλιωμένοι, πολλοί εκ των οποίων ήταν άνω των 60-65 ετών. Τις νταλίκες που έφταναν στον οικισμό ξεφόρτωναν οι ίδιοι οι ντόπιοι εθελοντές, που κατόπιν έκαναν τη διανομή φτάνοντας ακόμη και σε απομακρυσμένα σημεία της κωμόπολης, που δεν είχε φτάσει βοήθεια.
Σύντομα η αλληλεγγύη επεκτάθηκε και στον τομέα της Υγείας: Σε κεντρική πλατεία του Παλαμά στις 21 Οκτωβρίου εξακολουθούσε να λειτουργεί το Ιατρείο Αλληλεγγύης, που στήθηκε λίγες ημέρες μετά την καταστροφή με πρωτοβουλία της Ένωσης Ιατρών Νοσοκομείου και Κέντρων Υγείας του νομού Καρδίτσας με τη συνεργασία της ΟΕΝΓΕ.
Το Κέντρο Υγείας στεγάζεται πλέον σε ένα οίκημα που παλαιότερα λειτουργούσε ως δημοτικό ωδείο, καθώς το κτήριό του υπέστη σοβαρές ζημιές από την πλημμύρα. Οι υπηρεσίες που παρέχονται είναι στοιχειώδεις: Συνταγογράφηση και εξυπηρέτηση κάποιων ελαφρών περιστατικών. Οι υπόλοιποι ασθενείς στέλνονται στο Γενικό Νοσοκομείο Καρδίτσας.
Οι υγειονομικοί κίνδυνοι είναι πανταχού παρόντες, κυρίως λόγω του μεγάλου χρονικού διαστήματος που τα χιλιάδες νεκρά ζώα παρέμειναν εκτεθειμένα σε διαδικασία αποσύνθεσης, μέχρι τελικά να απομακρυνθούν. Μόνο στον Παλαμά υπολογίζεται ότι η πλημμύρα σκότωσε 5.000 ζώα. «Γείτονάς μου έχασε 1200 ζώα», λέει ο Κώστας. «Η μονάδα του ήταν λίγο μετά το ανάχωμα. Μετά την καταστροφή, από υγειονομικής άποψης επρόκειτο για μια βόμβα: Λόγω της πλημμύρας τα συνεργεία δεν μπορούσαν να πλησιάσουν τα ζώα. Όσο όμως περνούσε ο καιρός, αυτά σάπιζαν.»
Μπροστά σε έναν δύσκολο χειμώνα
Σαράντα μέρες μετά την καταστροφή τα νερά μπορεί να έχουν υποχωρήσει, όμως ο Παλαμάς βρίσκεται μπροστά σε έναν δύσκολο χειμώνα. «Το 40% των κατοίκων του δήμου Παλαμά δεν έχει πάρει την πρώτη αρωγή», λέει η Βαγγελιώ Ράγια. «Πώς θα κινηθεί αυτός ο κόσμος; Η πλημμύρα χτύπησε τη χειρότερη στιγμή, λίγο πριν οι αγρότες μαζέψουν το βαμβάκι. Με το που θα παρέδιδαν το βαμβάκι θα έπαιρναν μια προκαταβολή με την οποίαν θα μπορούσαν να κινηθούν. Ο κόσμος περίμενε να πουλήσει την παραγωγή, που ήταν έτοιμη, για να εισπράξει», εξηγεί. «Σιγά σιγά μέσα στις επόμενες εβδομάδες θα πρέπει οι κάτοικοι να ανάψουν τη θέρμανση. Πώς θα γίνει αυτό;», διερωτάται.
«Η καταστροφή χτύπησε τη χειρότερη στιγμή, γιατί οι αγρότες είχαν ρίξει όλα τα χρήματα στο χωράφι. Έκαναν όλα τα έξοδα και την ώρα των εσόδων όλα καταστράφηκαν», λέει και ο Κώστας Μπούτας, προσθέτοντας ότι – μέχρι τη στιγμή της συζήτησής μας – δεν είχαν καταβληθεί αποζημιώσεις ούτε σε αγρότες ούτε σε κτηνοτρόφους.
«Τα σπίτια στον Παλαμά μπορεί να έχουν καθαριστεί, αλλά βγαίνουν συνέχεια ζημιές – και θα συνεχίσουν να βγαίνουν», προσθέτει. «Όλος ο χειμώνας θα πάει έτσι. Οι κάτοικοι θα φτιάξουν τα απολύτως απαραίτητα: Ένα ψυγείο, ένα κρεβάτι και τον καυστήρα – και ως εκεί. Έτσι κι αλλιώς πάντοτε οι περισσότεροι κάτοικοι της περιοχής ξόδευαν μες στη χρονιά τα έσοδα της αγροτικής παραγωγής». Στα χωριά της περιοχής η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη: «Η Μεταμόρφωση είναι δεύτερη φορά που παθαίνει τέτοια καταστροφή. Και ξαναπλημμύρισε μια βδομάδα μετά τον Ντάνιελ, με τον Ηλία.»
«Στην περιοχή μας είναι όλοι βιοπαλαιστές. Δεν έχουμε βιομηχανίες ή εργοστάσια. Όλοι είναι αγρότες», προσθέτει η Βαγγελιώ. «Οι επιχειρήσεις πεθαίνουν, γιατί αν δεν έχει λεφτά ο αγρότης δεν κινείται τίποτα». Το 2024 προβλέπεται μια εξίσου δύσκολη χρονιά: «Πρέπει να καθαριστούν τα κανάλια και τα χωράφια από τα φερτά υλικά. Το χώμα που έχει έρθει είναι αμμούδα, που δεν ευνοεί το βαμβάκι να δουλέψει, οπότε θα δούμε μείωση της καλλιέργειας.»
Απογοήτευση
Δίπλα στον κόσμο της αλληλεγγύης δεν λείπουν και οι περιπτώσεις ανθρώπων που πατούν στον λαιμό αυτόν που βρίσκεται σε ανάγκη. Στην Καρδίτσα τα ενοίκια έχουν πάρει φωτιά, λένε οι συνομιλητές μας, ενώ και στον Παλαμά κάποια σούπερ μάρκετ ανέβασαν τις τιμές την πρώτη μέρα που άνοιξαν ξανά. Όσο για τους εκπροσώπους του κεντρικού και τοπικού κράτους, δεν εμφανίστηκαν στην περιοχή μετά τον προπηλακισμό που δέχτηκε ο απερχόμενος περιφερειάρχης Κώστας Αγοραστός.
«Είμαστε απογοητευμένοι από την περιφέρεια. Με το που σταμάτησαν οι εκλογές σταμάτησαν και τα έργα», λέει η Βαγγελιώ Ράγια. «Εκεί που είχε αρχίσει να γίνεται κάποια διόρθωση στα αναχώματα για να συγκρατήσουν το νερό από τις επόμενες βροχές που περιμένουμε τον χειμώνα, ξαφνικά σταμάτησαν όλα και ανέλαβε το υπουργείο Υποδομών – που όμως εδώ και μια εβδομάδα [σ.σ., έως τις 21/10] δεν έχει εμφανιστεί. Περιμένουμε να γίνει η ανάθεση του έργου», σημειώνει, προσθέτοντας ότι εκτός από τα αναχώματα σοβαρές ζημιές έχουν υποστεί και τα αρδευτικά κανάλια.
Για πολλούς από τους κατοίκους των γύρω χωριών, η μετοίκιση στον Παλαμά ή την Καρδίτσα ή ακόμα και η μετανάστευση σε πιο μακρινούς προορισμούς, ακόμα και στη Γερμανία, έχει αρχίσει να φαντάζει η μόνη διέξοδος. Πολλοί ζητούν τα χωριά τους να μετακινηθούν σε άλλες, ασφαλέστερες περιοχές.
Στα δημοσιεύματα που θα ακολουθήσουν, με βάση το υλικό που συγκεντρώσαμε κατά το οδοιπορικό μας στη Θεσσαλία, θα δούμε την κατάσταση που επικρατεί σε τρία από τα χωριά της Καρδίτσας που επλήγησαν από τον Ντάνιελ: Τον Βλοχό, το Κεραμίδι και την Μεταμόρφωση.
Ρεπορτάζ: Γιώργος Μουρμούρης / Γιώργος Βασιλείου
Φωτογραφίες: Ορφέας Μπούσουλας
Διαβάστε επίσης: Θεσσαλία – 1: «Μας ξέχασαν»